College Lochem: ‘Opvang Oekraïners veeleisend en duur’

0
Afbeelding ter illustratie (bron: freepik.com)

LOCHEM – De opvang van Oekraïners in de gemeente Lochem was en is een zware klus. Dat geldt voor zowel de eigen medewerkers van de gemeente en voor mensen uit het netwerk dat is ingezet, inclusief veel vrijwilligers. Duur is het ook. Dit jaar is een kleine 5 miljoen nodig voor de opvang. Een deel hiervan wordt mogelijk niet door het Rijk vergoed.

Dit blijkt uit memo dat het college van B&W donderdag naar de gemeenteraadsleden heeft gestuurd. Het is een momentopname op het moment dat de opvang in hotel De Scheperskamp is beëindigd, op 31 oktober. In de memo wordt ook vooruitgekeken naar de middellange termijn. De volledige tekst van het stuk is onder dit bericht te lezen.

151 mensen

Op 1 november 2022 ving de gemeente 151 mensen op in de opvanglocaties Europarcs de Achterhoek (81) in Lochem en het appartementencomplex de Bloemenkamp in Gorssel (70). In de afgelopen weken zijn de mensen uit De Scheperskamp verplaatst naar andere adressen, zowel binnen als buiten de gemeente. Daarbij is rekening gehouden met mensen die hier werk hebben gevonden of waarvan de kinderen in de gemeente naar school gaan.

Deze week bleek uit landelijke cijfers dat veel Oekraïners werk hebben gevonden. Ze werken bijvoorbeeld in de schoonmaak, horeca of automatisering. Ondernemers zijn via de coördinatoren van de opvanglocaties met potentiële werknemers in contact gekomen.

Kinderen

Van de kinderen uit Oekraïne gaan er 39 naar de basisschool. 25 gaan naar Internationale Schakel Klassen en 2 gaan naar andersoortig onderwijs, bijvoorbeeld speciaal onderwijs.

Het college verwacht – ook op verwachtingen van de Vereniging Nederlandse Gemeente – dat veel Oekraïners voor langere tijd, en wellicht zelfs voorgoed, in Nederland zullen blijven. De oorlog duurt voort en zelfs als deze binnen afzienbare tijd zou stoppen, kost de wederopbouw van de verwoeste delen nog veel tijd.

Toekomst

De rijksoverheid werkt aan een perspectiefbrief waarin de betrokken ministeries aangeven hoe zij de toekomst zien in relatie tot de zelfredzaamheid en participatie van de vluchtelingen uit Oekraïne. Verwacht wordt vanaf 1 maart 2023 het een en ander wordt verwacht van de betrokken mensen. Wat de gevolgen voor de gemeente zijn is nu nog niet te overzien.

Het aantal vluchtelingen neemt overigens weer toe sinds de annexatie van een aantal Oekraïense gebieden door Rusland. Op 3 oktober stonden in Nederland 80.540 Oekraïners ingeschreven in de Basis Registratie Personen (BRP). Er wordt rekening mee gehouden dat dit tot 1 maart volgend jaar nog oploopt tot 90.000 personen.

‘Derdelanders’

De gemeente wacht in ieder geval nog de opgave om zogeheten ‘derdelanders’ voor 1 maart te helpen bij terugkeer naar het land van herkomst, dan wel hen in de reguliere asielopvang te laten opgaan. Het gaat om 23 personen. Zij verbleven ten tijde van de Russische inval in Oekraïne en kwamen met de stroom vluchtelingen mee. Zij hebben een andere status dan Oekraïners en hebben ook minder rechten in Nederland. Lochem wil voorkomen dat ze in de illegaliteit belanden.

In de memo laat het college doorschemeren de klus maar amper aan te kunnen. En met wat nog komen gaat wordt met zorg gekeken naar capaciteit van gemeentelijke voorzieningen. Toch wil het college inzetten op gelijke behandeling en rechten van/voor Oekraïense en Nederlandse inwoners als het gaat om dienstverlening. Verder voelen B&W de inspanningsplicht om mensen te stimuleren om werk te zoeken, zodat ze in staat zijn in hun eigen levensonderhoud te voorzien.

Kosten

Opvang en huisvesting kost dit jaar naar schatting 4.942.000,00 euro. Een deel komt mogelijk niet terug via compensatie van het Rijk. In de weken voor definitieve sluiting van De Scheperskamp als opvanglocatie liep het aantal lege bedden snel op. Die werden, op basis van het contract met de hoteleigenaar, wél bekostigd door de gemeente, al was daarbij sprake van een gereduceerd tarief. [einde bericht]

Lees de gehele memo:
Hieronder is de volledige tekst van de memo van het college aan de gemeenteraad te lezen. De inhoud is letterlijk overgenomen. Alleen de layout is wat aangepast en een voetnoot in omgezet in een link. De tekst is al eerder geschreven waardoor enkele genoemde data al zijn gepasseerd:

Actuele status opvang Oekraïners en bestuurlijke uitgangspunten middellange
termijn

Reden van deze memo
De Scheperskamp is na 31 oktober 2022 gesloten als gemeentelijk noodopvanglocatie. We komen in een andere fase van de crisis. Een fase waarin de focus wordt gelegd op integratie van de Oekraïners in de Lochemse samenleving en de toegang tot (lokale) voorzieningen. Een goed moment u te informeren over de actuele stand van zaken en een blik op de middellange termijn te geven.

Leeswijzer
Deze raadsmemo neemt u mee in de actuele status opvang Oekraïners en uitgangspunten middellange termijnvisie. Om een volledig beeld te kunnen geven, is deze raadsmemo geschreven op zes pagina’s. Eerst leest u over de ontwikkelingen die gaande zijn als gevolg van de oorlog in Oekraïne. Daarna leest u hoe De Scheperskamp op een menswaardige manier stopte als gemeentelijke opvanglocatie. Vervolgens leest u wat de gemeente heeft gedaan voor de Oekraïense vluchtelingen. De memo sluiten we af met een financiële paragraaf en een doorkijkje naar middellange termijn. En benoemen we bestuurlijke uitgangspunten die wij toepassen in de dienstverlening en beschikbaarheid van voorzieningen.

1. Welke ontwikkelingen zien we?
De oorlog in Oekraïne is nog niet voorbij. En de verwachting is dat deze oorlog niet op korte termijn voorbij zal zijn. Als de oorlog wel voorbij is, dan is Oekraïne niet direct geschikt voor massale terugtocht van alle Oekraïners in (onder andere) Nederland. We zien langzaam wel initiatieven ontstaan rondom de wederopbouw in Oekraïne, maar dat zal een langdurig proces worden. Ook zien we dat de ontwikkelingen rondom Oekraïne niet op zichzelf staan. We zien ook ontwikkelingen rondom alleenstaande minderjarige vluchtelingen, overige asielzoekers en inburgering van statushouders.

Lange termijnperspectief van het Rijk
Op 3 oktober 2022 staan 80.540 Oekraïners ingeschreven in het BRP systeem. Op 3 oktober 2022 is 96% van de beschikbare bedden bezet. De VNG verwacht dat 1 maart 2023 90.000 Oekraïners in Nederland zijn. Gemeenten zien de instroom van Oekraïners toenemen na de annexatie van Oekraïense gebieden door Rusland. De VNG verwacht dat de meeste Oekraïners in Nederland zullen blijven. Het Rijk werkt aan een lange termijn perspectiefbrief. In deze brief vertellen de verschillende departementen hoe zij de toekomst zien in relatie tot zelfredzaamheid en participatie van de Oekraïense vluchtelingen. We kunnen niet zeggen wat dit concreet betekent voor de gemeente Lochem.

Derdelanders
Naast de instroom van Oekraïense vluchtelingen, zijn er ook ‘derdelanders’ mee gevlucht. Derdelanders zijn mensen die een ander land van oorsprong hebben dan Oekraïne. Op een moment in hun leven zijn zij naar Oekraïne vertrokken. Tijdens de oorlog zijn zij mee gevlucht naar Nederland. Deze derdelanders hebben niet dezelfde status als Oekraïners. De Europese Richtlijn Tijdelijke Bescherming beschrijft welke derdelanders gebruik kunnen blijven maken van gemeentelijke opvang, leefgeld, onderwijs en medische zorg. Een aantal derdelanders kan geen gebruik maken van deze regeling. Deze groep ontvangt begeleiding bij terugkeer naar hun land van herkomst. De regeling schrijft voor dat de groep die geen gebruik kan maken van de regeling, voor 4 maart 2023 uit Nederland moet vertrekken. Gemeenten zijn hiervoor verantwoordelijk. In de Gemeente Lochem zijn 23 personen uit verschillende landen die wij ‘derdelanders’ noemen. We voeren de richtlijn uit zoals deze bedoeld is. Dit betekent bijvoorbeeld dat we onderzoeken of een asielprocedure mogelijk is of dat we met de derdelander inventariseren wat hij nodig heeft om terug te kunnen keren naar zijn eigen land. We zetten in op dat deze mensen niet in de illegaliteit terecht komen waardoor zij geen gebruik kunnen maken van voorzieningen en goede zorg.

2. Afbouw De Scheperskamp
Op 31 oktober 2022 liep het contract met De Scheperskamp af. De Scheperskamp is vanaf 1 november 2022 terug naar zijn functie, namelijk die van een hotel. De verbouwing van De Scheperskamp start op 1 november 2022. De voorbereidingen voor deze verbouwingen zijn al begonnen.

In De Scheperskamp was plek voor maximaal 105 mensen aan wie noodopvang werd geboden. Op 23 maart 2022 had de Gemeente Lochem het hotel klaar voor opvang. Gemeente Lochem heeft de opvang van de vluchtelingen snel klaar kunnen maken door de inzet van locatie coördinatoren, met netwerkpartners én met de inzet van eigen personeel.

De Oekraïners die voorheen in de Scheperskamp verbleven verblijven nu op andere opvanglocaties. Een aantal mensen heeft in de gemeente Lochem een opvangplek gekregen. Met het zoeken naar nieuwe opvangplekken is gekeken naar lokale binding. Lokale binding betekent dat het kind bijvoorbeeld onderwijs krijgt in de gemeente Lochem. Of dat een volwassene werk heeft bij een Lochemse ondernemer. Deze mensen hebben we zoveel mogelijk opvangplekken geboden in onze gemeente. Dit zijn de gemeentelijke opvanglocaties Europarcs Achterhoek en de Bloemenkamp te Gorssel. Sommige mensen konden we niet in de gemeente opvangen. De mensen die we geen plek konden bieden binnen de gemeente, hebben ergens anders opvang gekregen. Bijvoorbeeld bij omliggende gemeenten. Enkele zijn ook naar gemeenten ergens anders in het land verhuisd. Een enkeling kiest ervoor om al terug te gaan naar Oekraïne. Wanneer mensen ervoor kiezen om terug te gaan naar Oekraïne heeft dit vaak te maken met de verkoop van vastgoed en auto’s. Of ze willen terug naar familie. Ook gaan ze terug voor de toegankelijkheid van zorg en medicatie in Oekraïne.

Op 1 november 2022 vangen we 151 mensen op in gemeentelijke opvanglocaties Europarcs de Achterhoek (81) en de Bloemenkamp te Gorssel (70).

3. Wat hebben we al gedaan?
Naast het bieden van bad, brood en bed aan de Oekraïense vluchtelingen bieden we ook;

– Onderwijs
– Leefgeld/BNR passen
– Fietsen en vervoerspassen
– Kledingbank
– Psychosociale begeleiding
– Medische triage spreekuren

Onderwijs
39 kinderen gaan naar de basisschool. 25 gaan naar Internationale Schakel Klassen en 2 gaan naar andersoortig onderwijs, bijvoorbeeld speciaal onderwijs. Het vervoer naar onderwijs wordt door SWL, vrijwilligers, particuliere opvang of Arriva geregeld.

Werk
Oekraïners mogen in Nederland werken. Ook een deel van de Oekraïners die in Lochem verblijven, heeft werk gevonden. Zij werken bijvoorbeeld in de schoonmaak, horeca, hotels of automatisering. Ondernemers zijn via de locatie coördinatoren met potentiële werknemers in contact gekomen. Uit deze contacten zijn dienstverbanden ontstaan. In paragraaf 6 leest u ons uitgangspunt betreft werk.

Leefgeld en BNR passen
Er ontvangen 163 mensen leefgeld (peildatum 26 oktober 2022). Om leefgeld te kunnen ontvangen geeft gemeente Lochem de Oekraïense vluchtelingen BNR passen. Dit zijn debet passen. Voor de Oekraïners en voor de uitvoering van de gemeente is dit geen ideale oplossing. Oekraïners kunnen beperkt geld ontvangen, bij overschrijding van het saldo wordt het bedrag teruggestort. Toch was dit tot nu toe de enige oplossing, omdat de meeste Oekraïners geen bankrekening konden openen. Het Rijk is nu met een oplossing gekomen door een zogenaamd O-document beschikbaar te stellen. Wanneer een persoon zijn identiteit niet kan aantonen, krijgt deze persoon een O-document van de Immigratie- en Naturalisatiedienst aangereikt. Hiermee kunnen Oekraïners bijvoorbeeld bankrekeningen openen.

Fietsen en vervoerspassen
De Gemeente leent fietsen aan Oekraïners die onderwijs volgen of werk hebben. De kinderen die onderwijs volgen en de school niet met fiets kunnen bereiken, maken gebruik van ander vervoer. Vrijwilligers en gastgezinnen brengen bijvoorbeeld ook kinderen naar school.

Kledingbank
In De Scheperskamp heeft Stichting Welzijn Lochem (SWL) een kledingbank ingericht. In deze winkel kunnen Oekraïners hun kleding uitzoeken. Vrijwilligers van SWL werken in deze winkel. Er is nog geen andere plek voor de kledingbank na 31 oktober. We zijn op zoek naar een alternatieve locatie.

Psychosociale begeleiding
Vluchtelingen die psychosociale begeleiding nodig hebben, kunnen zich melden bij ’t Baken. De sociaal werkers helpen hen met hun vragen.

Medische triagespreekuur
De zorg is in Oekraïne op een andere manier toegankelijk dan in Nederland. De huisarts kennen Oekraïners niet, de ziekenhuizen in Oekraïne zijn vrij toegankelijk. Ook is medicatie makkelijk te krijgen in Oekraïne. Oekraïners begrijpen niet dat de toegang tot zorg anders werkt in Nederland. Dit heeft tot veel onbegrip geleid. De huisartsen zagen hun spreekuren vollopen. Oekraïners kwamen met klachten die psychosomatisch van aard zijn. Een voorbeeld hiervan is hoge bloeddruk. We zien veel stress bij de Oekraïense mensen. Vaak is er geen medische noodzaak. Daarom is met een aantal vrijwilligers, zoals huisartsen en verpleegkundigen, een triagespreekuur ontwikkeld en gehouden op De Scheperskamp. Dit triagespreekuur is tweemaal in de week. De Oekraïners van alle gemeentelijke opvanglocaties bezoeken dit spreekuur. Na de sluiting van De Scheperskamp wordt dit triagespreekuur tijdelijk gehouden op het gemeentehuis, we zoeken naar een andere locatie binnen het netwerk dat we hebben.

Hulp bieden vraagt veel inspanning
Zoals u kunt lezen is er al veel gedaan door de locatiecoördinatoren, ons netwerk en ons eigen personeel. In de afgelopen maanden zien we dat de keten van ons netwerk op spanning staat; er zijn onvoldoende mensen beschikbaar. Het netwerk werkt met veel vrijwilligers. De vrijwilligers steunen op alle mogelijke manieren. Ze richten bijvoorbeeld appartementen in, organiseren activiteiten voor de Oekraïners en houden de kledingbank open. We zien een grote betrokkenheid van de vrijwilligers, maar we zien ook dat het veel van hen vraagt. Met een vrijwilligers-coördinator binden we de vrijwilligers aan ons en zetten we in op behoud van de vrijwilligers.

Met onze eigen personele capaciteit hebben we keuzes gemaakt in prioriteitstelling.

Om de ontwikkelingen bij te kunnen houden en om afgewogen keuzes te maken, is het nodig te weten wat de verwachte toekomstige ontwikkelingen zijn. We bewegen mee met deze ontwikkelingen op basis van een aantal bestuurlijke uitgangspunten, die we hieronder toelichten.

4. Verwachte toekomstige ontwikkelingen
Wat weten we (niet)?

We weten dat de ‘derdelanders’ op 3 maart 2023 terug moeten zijn in hun thuisland.

We weten zeker dat er een aanpassing van de Rijksregeling Oekraïense Ontheemden (ROO) komt. En er komt een brief die ‘lange termijn perspectiefbrief’ heet. Deze brief schetst wat er op lange termijn geregeld moet zijn voor Oekraïense vluchtelingen. Op lange termijn is er aandacht voor participatie en zelfredzaamheid van de vluchtelingen. We verwachten voor 2023 en 2024 dat er behoefte is aan huisvesting, opvang en toegang van voorzieningen in de Lochemse maatschappij.

In de particuliere opvang wonen nu 75 Oekraïners. Sommige gastgezinnen hebben bij de gemeente aangegeven dat het onderdak bieden van Oekraïense vluchtelingen zwaar is. Zij geven aan dat het samenleven in dezelfde ruimte en culturele verschillen maken dat samenleven een uitdaging is. We weten niet hoe lang de particuliere opvang houdbaar is. De particuliere opvang is over het algemeen een zelfredzame groep die een grote bijdrage levert door de Oekraïners mee te laten doen in het maatschappelijke leven. Deze groep heeft aandacht nodig in de nabije toekomst.

De VNG geeft aan dat er een groot aantal van de Oekraïners in Nederland zal blijven. Hoeveel dit er zijn, weten we niet. Maar we weten wel uit historische ervaring dat integratie kan slagen wanneer vluchtelingen taalonderwijs krijgen, meedoen aan het maatschappelijke leven door het hebben van een daginvulling zoals (vrijwilligers)werk of onderwijs. Maar ook het bieden van huisvesting, hulp- en dienstverlening draagt bij aan een goede integratie en vermenging in het maatschappelijke leven. Daarbij moeten we goed kijken naar een behapbare schaal van deze opgave voor de gemeente Lochem. We kunnen alleen naar deze opgave kijken in relatie tot opvang van statushouders met wat we al doen en wat we gaan doen. We lopen tegen grenzen van beschikbaarheid van voorzieningen en capaciteit aan.

5. Financiële paragraaf


Bij de eerste raming is in de kadernota 2023 € 1.700.000,00 opgenomen voor de opvang en huisvesting van Oekraïense vluchtelingen. Bij de tweede raming is in de bestuursrapportage 2022 € 3.242.000,00 opgenomen. Het totale geraamde bedrag voor de opvang en huisvesting bedraagt € 4.942.000,00.

Gemeente Lochem gaat ervan uit dat de kosten in 2022 budgetneutraal zijn. Dit wil zeggen dat we verwachten dat de gemaakte kosten vergoed worden middels de regelingen die er liggen of gecompenseerd worden.

Risico
Op 31 oktober 2022 sloot De Scheperskamp als noodopvanglocatie voor Oekraïense vluchtelingen. In de weken ervoor is er een passende alternatieve woonlocatie gevonden voor deze mensen. Dit betekent dat het hotel op enig moment lege bedden had, die niet meer werden opgevuld. Gemeente Lochem heeft een contractuele verplichting deze lege bedden te bekostigen tegen een gereduceerd tarief. Deze kosten krijgen wij mogelijk niet vergoed van het Rijk.

In de afgelopen maanden is naast opvang en verzorging ook geïnvesteerd op participatie en zelfredzaamheid (zie paragraaf 3). De Wet Oekraïne gaat zeer waarschijnlijk 1 maart 2023 van kracht. Deze wet schrijft gemeenten voor hoe zij aandacht geven aan Oekraïense vluchtelingen vanuit zelfredzaamheid en participatie. Wij hebben een bestaand netwerk opgebouwd, dit netwerk willen wij behouden. Hiermee gaan kosten gepaard. Wij weten niet of deze kosten worden gedekt onder de nieuwe wet.

Verantwoording
De financiële verantwoording van de budgetten zal via de P&C-cyclus verlopen.

6. Bestuurlijke uitgangspunten

We hanteren de volgende bestuurlijke uitgangspunten:
– We willen de Oekraïense vluchtelingen gelijk behandelen aan onze Nederlandse inwoners en dezelfde goede dienstverlening bieden. Dit betekent bijvoorbeeld toegang tot voorzieningen en dezelfde rechten geven.
– We willen dat de vluchtelingen meedoen in het maatschappelijke leven, wanneer nodig doen we dit met een inspanningsplicht. Dit betekent bijvoorbeeld dat we Oekraïners zullen stimuleren om werk te vinden en daarmee hen in staat te stellen in hun eigen levensonderhoud te kunnen voorzien.

Middellange termijn
Als college willen we een doorkijkje geven op middellange termijn. Wij als college verwachten ook dat een aantal van de vluchtelingen in de gemeente Lochem zal blijven. Wij zien het als noodzakelijk, net als het Rijk, visie en beleid te ontwikkelen in relatie tot participatie en zelfredzaamheid van deze mensen.

We willen inzetten op participatie en zelfredzaamheid. Zelfredzaamheid en participatie kunnen we bereiken door:

– Taalonderwijs te bieden;
– Ondersteuning te bieden bij vinden van daginvulling zoals onderwijs en werk;
– Stimuleren van het vinden van vaste en veilige huisvesting. We hebben met Europarcs de afspraak dat de Oekraïense vluchtelingen tot 28 februari 2023 op het park mogen verblijven. De Bloemenkamp in Gorssel is beschikbaar tot 31 december 2023;
– Stimuleren mee te doen aan het maatschappelijke leven door bijvoorbeeld sport, cultuur en vrijwilligerswerk.

De nieuwe Rijksregeling, die zeer waarschijnlijk in november zal verschijnen, geeft kaders mee op deze onderdelen. We volgen deze ontwikkeling en passen die toe wanneer beschikbaar.

7. Vervolg
Wanneer landelijke ontwikkelingen daartoe aanleiding geven komen we bij u terug om te informeren over de impact op de opvang van Oekraïense vluchtelingen.