LOCHEM – Het is niet veel kerken nog gegeven een nieuw orgel te kunnen aanschaffen. Het is dan ook best uniek dat de Remonstrantse Kerk aan de Emmastraat in Lochem er eentje heeft gekocht. “Remonstranten zijn muziekminded”, zegt organist Jaap Bax. Het is ook voor hem een spannende ervaring. Het orgel komt uit een kerk in het Zeeuwse Vrouwenpolder. In de week aansluitend aan Pinksteren staat het in Lochem centraal tijdens allerlei activiteiten.
Het instrument werd in 1965 gebouwd voor de Gereformeerde Kerk in Vrouwenpolder door de firma Pels & Zoon uit Den Bosch. Dit bedrijf heet tegenwoordig Pels & Van Leeuwen. Sinds in 2004 de Protestantste Kerk Nederland (PKN)werd gevormd, worden de kerkdiensten in het dorp gehouden in de Pelgrimskerk. Het gebouw van de Gereformeerde Kerk werd een jaar later verkocht. Sinds 2017 is er een bed & breakfast in gevestigd.
Mottenballen
Het orgel werd in 2005 terug verkocht aan bouwer Pels & Van Leeuwen, waar het sindsdien in de mottenballen lag. Jaap Bax – al 30 jaar organist in de Lochemse kerk – ging vanaf vorig najaar op zoek naar een nieuw instrument. Hij bezocht verschillende kerken in het land, op zoek naar een geschikt exemplaar. Het moest passen bij de schaal van de Remonstrantse Kerk. “We waren op zoek naar een niet al te groot orgel, want anders zouden we de onze kerkgangers wegblazen tijdens de gemeentezang”, zegt Bax.
“Uit mijn netwerk kreeg ik op een gegeven moment de tip om eens op zoek te gaan naar het orgel van de voormalige kerk in Vrouwenpolder. Die zou hier, in ieder geval qua formaat, uitstekend passen. Al snel bleek dat het instrument in de opslag van de bouwer lag. Maar ik wilde het natuurlijk graag horen en bespelen. Toen werd ik gewezen op de kerk van Elim bij Hoogeveen. Daar staat eenzelfde exemplaar”, zo legt de organist uit. “Ik heb het daar uitgebreid mogen bespelen en beluisteren.”
Past perfect
Het bleek een schot in de roos. Het orgel klonk niet alleen goed, maar paste ook perfect op de plek in de Lochemse kerk waar vroeger ook een groter orgel heeft gestaan. Toen het werd afgedankt, kwam er een klein orgel voor terug dat beneden in de kerk, dicht bij het koor, staat. Met slechts één klavier en aangehangen voetpedalen. Dit houdt in dat wanneer een pedaal wordt ingetrapt, ook de overeenkomstige toets op het klavier mee wordt genomen.
Het nieuwe orgel heeft twee klavieren en een vrij pedaal. Een hele verbetering, vindt Jaap Bax. “Veel literatuur is geschreven voor twee klavieren. Tot nu toe moest ik zulke stukken steeds vertalen naar ons kleine instrument. Dat lukt soms, maar je krijgt dan nooit precies wat de componist heeft bedoeld. En vaak is het gewoonweg onmogelijk.”
Samenspel
Tijdens de intonatie, oftewel het instellen van de klankkleur van alle pijpen van het orgel was vorige week opperste concentratie nodig van de orgelbouwers. En stilte. Het lijdt bijna geen twijfel of het gaat prachtig klinken. De akoestiek van de kerk in geweldig en de ruimte boven het orgel is voldoende voor een goede spreiding van het geluid. Het orgel moet geschikt zijn voor drie belangrijke taken: solo, als begeleider van samenzang en in samenspel met andere instrumenten. Er wordt regelmatig gemusiceerd met bijvoorbeeld viool of fluit. Dan moet het orgel zich in het arrangement vleien, zonder overheersend te worden.
Jaap Bax woont al 48 jaar in Holten en werd door een tante uit Rotterdam, die op hoge leeftijd naar Lochem verhuisde, gewezen op het feit dat de remonstranten destijds een organist zochten. Ik had toen nog les van organist Ger van Poppel van de Gudulakerk. Ik besprak de mogelijkheid met hem. ‘Met je doen, dat is net wat voor jou en het is een hartstikke leuke club’, zo luidde het advies.”
Orgelweek
Vanaf Pinksteren staat het nieuwe orgel een week lang centraal tijdens allerlei activiteiten. Het instrument klinkt officieel voor het eerst tijden de Pinksterdienst van 28 mei. Op Tweede Pinksterdag is er tijdens de landelijke Open Kerken Dag een goede gelegenheid voor iedereen om het orgel zelf te gaan bekijken. En te beluisteren, want dan geeft stadsorganist Els Dijkerman een concert.
Op 31 mei is een mooi samenspel te horen tussen dichter Ingeborg ten Hoopen en organist Jaap Bax. En op 2 juni volgt nog een concert van Gert Oldenbeuving en Christa Kelderman. Organist Gert Oldenbeuving – voormalig stadsbeiaardier van Lochem – bespeelt in dit concert het nieuwe orgel. Christa Kelderman speelt blokfluit.
Meer informatie en de exacte aanvangstijden zijn te vinden op:
lochem-zutphen.remonstranten.nl
De informatie over de geschiedenis van orgel komt deels van de website orgelsinzeeland.nl
