LAREN – De boerderij Buisweerd lag aan de Buisweerdweg, die in de oorlog nog niet zo heette. Lag…, want in 1944 werd het overvallen, de mensen opgepakt, geplunderd en in brand gestoken. Alleen ‘t kokhuus, een kippenhok en de waterput bleven over. Die put is er nog steeds. Deze is voorzien van de naam Buisweerd. Bij velen een begrip, want in de oorlog was het een haard van verzet en een plek waar mensen in nood een schuilplaats vonden.
Door Henri Bruntink. Artikel in het kader van 75 Jaar Vrijheid. Verscheen eerder in een uitgave van het Liberation Museum Lochem
De Buisweerd ligt nabij De Wippert en vlak bij de gemeentegrens met Hof van Twente (Markelo) en aan de andere kant van de Schipbeek ligt Holten.
Riet Garritsen, dochter en kleindochter van de 2 generaties Kolkman die destijds actief waren in het verzet, was nog niet geboren. Omdat ze pas veel later werd ze geconfronteerd met het bijzondere verleden van de plek waar ze nu nog steeds woont, begon ze, zoals ze zelf zegt: “…de puzzelstukjes bij elkaar te zoeken. Want van mijn ouders en van opoe en opa kregen we als kinderen vrijwel niets te horen. Die waren zo gesloten als oesters als het om de oorlog ging.”
Zoektocht
De zoektocht begon pas ver na de oorlog. Tot in de jaren ’60 was herdenken nauwelijks aan de orde. De meeste mensen werden liever niet herinnerd aan de oorlogsjaren. Maar vanaf dat moment gingen mensen die de oorlog zelf meemaakten, hun kinderen en nu zelfs kleinkinderen hun eigen familiepuzzel probeerden op te lossen.
Riet Garritsen zegt: “Er kwamen en komen hier mensen die op zoek zijn naar een stukje van hun verleden. Mede via die contacten vallen er steeds meer stukjes van de puzzel op hun plek.” En ze benadrukt: “Mijn rol is niet belangrijk. Ik blijf op zoek en ik vertel het verhaal omdat mijn ouders en grootouders én al die anderen die zich hebben ingezet voor onze vrijheid ons respect verdienen. De offers die zij brachten kunnen wij niet eens bedenken.”
Ligging
De Buisweerd ligt aan de rand van de huidige gemeente Lochem. De grens met Markelo (Hof van Twente) ligt op amper 100 meter afstand en 300 meter naar het noorden, aan de overkant van de Schipbeek, begint Holten (gemeente Rijssen-Holten). In de oorlog waren er lijntjes naar alle kanten.
De huisarts uit Markelo, dokter Wanrooy, kwam op zijn motorfiets naar de Buisweerd als daar weer eens gewonde Engelse piloot was binnengebracht. Het woord ‘onderduikers’ wordt meestal geassocieerd met Joden. Dat is hier niet aan de orde. Het draaide bij de Buisweerd om Engelse piloten, studenten, jongens die wilden ontkomen aan de Arbeitseinsatz en een gezin van een spoorwegmedewerker uit Holten. Dat was in gevaar omdat de vader had meegedaan aan de spoorwegstaking in september 1944.
Onder de studenten was Henk Vredeling, de latere minister en Europees commissaris. Die liet zijn chauffeur later nog af en toe koers zetten naar de Buisweerd om daar op de koffie te gaan.
lees verder onder de foto…
Vooruit kijken
“Het waren soms hele heftige toestanden. Eén piloot is hier zelfs geopereerd… op de keukentafel!”, vertelt Riet Garritsen. Verder zegt ze: “We kunnen ons geen voorstelling maken van de dingen die zich in die tijd hebben afgespeeld. Maar de oorlog was geen thema waar we thuis vragen over mochten stellen. Opoe zei altijd: ‘Heb het er niet meer over. We moeten niet terugkijken naar die erge dingen, maar vooruit.’ En vanaf half april was de spanning in huis voelbaar. En, Duitse marsmuziek op de radio…, dat werd meteen uitgezet.”
De enige dingen die wel werden besproken waren de successen die werden behaald. Zoals het stelen van het gemeentearchief van Markelo en de verbranding van de documenten in de kachel van de buren. Dat was een geslaagde verzetsdaad.
Spinrag
De piloten die werden binnengebracht bij de Buisweerd konden daar niet allemaal blijven. Een aantal werd ondergebracht in een schuur die voorbij de Wippert, net op Bathmens grond, stond. Soms ook werden ze, vaak via grote omwegen, terug gesmokkeld naar Engeland. Daarvoor werd een heel netwerk aan verzetsgroepen onderhouden. “Het was als een struik in de herfst met vele stukjes spinrag. Allemaal apart maar ook allemaal via dunne draden met elkaar verbonden”, zo omschrijft Riet Garritsen de verbindingen.
Dat haar familie bijzondere dingen moest hebben gedaan besefte ze tijdens de begrafenis van haar opa in 1953. Tot dan kende de toen 7-jarige Riet slechts boerenmensen uit de omgeving. Mensen die hooguit op zondag de klompen verruilden voor schoenen. Op de begraafplaats zag ze mannen met lange jassen en hoeden. Die huilden tranen met tuiten en ze kusten opoe.
Sporen
De oorlog liet z’n sporen achter bij de familie. Na de overval woonden ze tijdelijk in het kippenhok dat gespaard bleef bij de brand. Bij de overval die aan de brand vooraf ging, werden vrouwen en kinderen weggestuurd. De mannen werden tegen de muur gezet en dachten dat ze zouden worden doodgeschoten. Dat gebeurde niet. Ze werden via de Wippert naar het hoofdkwartier van de SS in Deventer gestuurd en daar opgesloten.
Opa kwam kort daarna terecht in de Oxerhof. Mannen die daar terecht kwamen werden soms half doodgeslagen. In de herinnering van Riet Garritsen zat opa na de bevrijding bijna altijd in zijn stoel. En opoe heeft de trauma’s nooit verwerkt. “Ze staat bekend als een vinnige vrouw en onderduikers en hun kinderen noemen haar vaak ‘the old lady’.
Niet voor doorgeleerd
De vader van Riet Garritsen ontkwam bij de overval aan arrestatie omdat hij bij zijn vriendin in Holten was. Hij verbleef enige tijd in Rekken maar was ten tijde van de bevrijding weer terug. Van hem is de uitspraak: “We hebben in het verzet ook wel dingen fout gedaan.Niemand van ons ervoor had doorgeleerd. Niemand wist hoe je dat precies moest doen.”
Bij het verbergen van mensen speelde de overigens ook de barones van Verwolde een bijzondere rol. Op het landgoed was een nauwelijks te vinden plek waar een aantal mensen ondergedoken zaten. Zelfs de verzetsmensen uit de buurt wisten niet precies waar het was. Als ze eten brachten, zetten ze dat op een afgesproken plek neer en gaven een fluitsignaal. Dan kwam een van de onderduikers het ophalen.
God bless zou
Er is een verhaal dat opoe bij het vertrek van de piloot de woorden ‘God bless you’ heeft gesproken, als teken van diepe dankbaarheid. Hoewel ze geen Engels sprak is denkbaar dat ze deze woorden inderdaad heeft gesproken. De piloot in kwestie heeft later verteld dat hij steeds aan die woorden dacht op zijn barre tocht terug naar Engeland en dat het hem op de been hield.
Begin april 1945 werd twee dagen zwaar gevochten rond de Buisweerd. De Duitsers hadden zich ingegraven aan de Holtense kant van de Schipbeek en er waren zware beschietingen over en weer. Op 5 april werd Laren bevrijd, Holten pas 3 dagen later.
Luguber
Veel mensen uit het buitengebied gingen daarop naar het dorp. Onderweg zagen ze een luguber beeld van door vlammenwerpers gedode Duitser van wie de hoofden uit hun schuttersputjes staken. “De mensen hadden er geen emotie bij. Eigen schuld, zo was de gedachte”, aldus Riet Garritsen.
Wat over is van de Buisweerd van destijds zijn de waterput, een koperen ketel en een door een van de onderduikers gefiguurzaagd mannetje met een Nederlandse vlag. De vlag is, bijna symbolisch, doorboord door een kogel. De familie Garritsen koestert het als tastbaar aandenken aan die tijd en als eerbetoon aan ouders en grootouders die enorme offers hebben gebracht.
