LOCHEM/GORSSEL – De Tweede Wereldoorlog vormt een zwarte bladzijde in de geschiedenis van de (oude) gemeente Lochem. Onderzoek in opdracht van de gemeente heeft nu uitgewezen dat joodse inwoners nog meer onrecht is aangedaan dan gedacht. Bij het rechtsherstel was na de oorlog sprake van weinig compassie. Het belang van de gemeente stond daarbij duidelijk voorop.
De onderzoeksopdracht werd ongeveer een jaar geleden verstrekt aan de Winterswijkse historicus Maarten-Jan Vos. Hij ontdekte onder meer dat de ‘oorlogsburgemeester’ Van Elten veel meer Joods vastgoed in beslag liet nemen dan de stadsarchitect had ‘aanbevolen’ in een nota. De architect ging daarbij uit van panden waarvoor hij een gemeentelijke bestemming zag.
Kwaadaardig
“Dat Van Elten voor meer panden liet aankopen getuigt van een hoge mate van kwaadaardigheid”, zo zei burgemeester Sebastiaan van ‘t Erve bij de presentatie van het onderzoeksrapport. In totaal ging het in Lochem om 47 joodse percelen. Dat zijn er aanzienlijk meer dan er tot nu toe in beeld waren. In Lochem van rond en in de oorlog hadden veel mensen sympathieën voor de NSB. Er was daardoor maar weinig verzet tegen wat de joodse medeburgers werd aangedaan. Wie zich wel verzette kwam vaak zelf in de problemen.
Gorssel en Laren
In de oude gemeenten Gorssel en Laren, die tot de huidige gemeente Lochem behoren, was geen sprake van in beslag op joodsbezit. Dat komt deels doordat er geen grote joodse gemeenschap was. In Gorssel waren dat bijvoorbeeld slechts 3 families. In Lochem was de geloofsgemeenschap veel groter. Er was een synagoge. In de oorlog zijn alle joodse mensen weggevoerd en slecht een heel klein deel keerde terug. Zo weinig dat de synagoge geen bestaansrecht meer had en die daarom nu nog steeds ‘voormalige synagoge’ heet.
Heffingen
Bij het rechtsherstel deed de gemeente Lochem wat het landelijke beleid van destijds voorschreef, maar niet meer dan dat. Fouten werden daarbij niet gemaakt maar de empathie ontbrak en het economische belang van de gemeente stond duidelijk voorop. Lochem kon niet betrapt worden op opvallend hoge gemeentelijke (na)heffingen die in rekening werden gebracht. Dat was in andere gemeente wel het geval.
De gemeente liet ook nagaan of er landbouwpercelen van joden in beslag zijn genomen. Dat blijkt niet het geval.
Steun projecten
Het huidige college voelt zich moreel verantwoordelijk en laat die blijken door ondersteuning van twee projecten die ervoor zorgen dat de herinnering levend blijft. In een memo aan de gemeenteraad wordt dan ook voorgesteld om jaarlijks 10.000 euro beschikbaar te stellen voor het al sinds 1998 lopende project van Amnesty Lochem en de Stichting Synagoge Lochem. Kinderen uit groep 8 van de basisscholen krijgen jaarlijks een gastles waarin hun wordt geleerd dat bepaalde waarden en normen – ook nu – niet vanzelfsprekend zijn. Daarna volgt een bezoek aan Kamp Westerbork.
Stolpersteine
Verder wil het college eenmalig 20.000 euro doneren aan de Stichting Stolpersteine Lochem. Er werden eerder al verschillende gedenkstenen gelegd, maar de stichting heeft de ambitie om er nog 150 te leggen. Door de gemeentelijke bijdrage kan dit worden gerealiseerd.
De gemeenteraad bespreekt de memo op maandag 7 maart. De bedragen moeten nog worden opgenomen in de Kadernota en uiteindelijk op de begroting belanden. Dat betekent dat de nieuwe raad, die na de verkiezingen aantreedt, het definitieve besluit moet nemen.
Klankbordgroep
De historische verenigingen van Lochem en Gorssel, de Stichting Synagoge en het Regionaal Archief waren vertegenwoordigd in een klankbordgroep die de onderzoeker terzijde stond. Met name de historische verenigingen zijn erg blij met het onderzoeksrapport. Dat bevat een schat een informatie, zoals minutieuze beschrijvingen van alles panden die in het geding waren.
