Kijken in de ziel van Lochem en Jan M. Verburg

0
Jan M. Verburg toont een deel van de meterslange leporello met portretten van Lochemers (foto: Gerwin Nijkamp)

LOCHEM – “Ik begrijp nu waarom sommige artiesten aan de drugs gaan”, roept Jan M. Verburg (1949), als hem wordt gevraagd naar hoe hij het portretteren van Lochemers tijdens zijn eigen expositie The Gate of the Lost Paradise heeft beleefd. Vanuit een soort kluizenaarsbestaan in het atelier stond hij daar vorig jaar zomer ineens dagenlang tussen publiek en modellen.

Door Gerwin Nijkamp

Bezoekers kwamen de monumentale overzichtstentoonstelling bekijken in de Gudulakerk. En om zelf onderdeel van zijn werk te worden. Maar liefst honderdzeventig Lochemers schetst hij uiteindelijk met potlood op papier om vervolgens de tekeningen in twee maanden tijd allemaal in te schilderen. “Soms stond er zelfs een rij voor de tafel waaraan ik portretten zat te tekenen. Wat een kick gaf dat, zeg! Ik viel echt even in een zwart gat toen het af was.”

Harmonicaboek

In Eetcafé Scholten, op steenworpafstand van Lochems grootste godshuis, ligt deze ochtend het reliek uit Verburgs verloren paradijs op tafel, opgeborgen in een houten kist met donkerfluwelen bekleding. Hij haalt het kleurrijke harmonicaboek – als ware uit het zwarte gat – tevoorschijn om een voorproefje te geven van wat binnenkort voor iedereen in volle glorie te bewonderen is.

Zijn ‘leporello met de portrettengalerij van inwoners van het stadje Lochem’ is namelijk binnenkort te bezichtigen in het gemeentehuis aan de Hanzeweg 8. Het feest der herkenning is de veelzeggende titel van deze vervolgtentoonstelling waar de bezoeker ongeveer dertig meter aan bekende en minder bekende Lochemers aan zich voorbij ziet trekken en ook The Gate of the Lost Paradise nog een beetje zal herbeleven.

Publiek ontmoeten

Als een feest beschouwt de kunstenaar deze monsterklus zelf ook. Vooraf neemt hij zich nog voor drie keer per week van zijn woonplaats Deventer naar Lochem te fietsen om portretten van Lochemers te tekenen. Verburg is in de maanden augustus en september echter vrijwel dagelijks te vinden tussen de iconische Lowlands-doeken, leporello’s en kunstboeken die hij gedurende zijn lange carrière heeft gemaakt. “Er waren ontzettend veel mensen die hem graag wilden spreken”, vult Joost Carlier, vriend en medeorganisator van de exposities, hem aan. Een wederzijdse liefde, want de kunstenaar komt met plezier naar de kerk om zijn publiek te ontmoeten.

De dagelijkse gang naar Lochem, waar uiteindelijk honderdzeventig muzen op hem zouden wachten, leidt tot een meesterwerk, waar ook Carlier zich aan vergaapt. “Ik had de leporello al gezien en vond het toen al prachtig, maar nu je die verhalen erbij vertelt, wordt het nog mooier”, zal hij zeggen als de kunstenaar alle portretten enthousiast heeft toegelicht.

Tijd en ziel

Op de tafel in Eetcafé Scholten ontvouwt Verburg een tijdsbeeld met niet alleen de gezichten van inwoners, maar ook het decor waarin hij ze tekent, beelden die de geportretteerden bij hem oproepen en al wat aan Verburg voorbijtrekt op de tochten tussen Deventer en Lochem. Zo zien we tussen de tientallen portretten het beeld van Albert Mol dat in Laren staat, landgoed Ampsen, platgereden vlinders en kikkers die hij op zijn weg vindt en zelfs teksten en tekeningen die bezoekers aan hem geven. Waaronder een briefje met daarop een tekening van de bekende Lochemse schilder Toon Klaver. “Als een eerbetoon aan hem, heb ik dat in het portret verwerkt.”

Oog voor detail

Het is de creatieve geest van Verburg en zijn gevoel voor detail en sfeer die dit werk zo bijzonder maken. Hij geeft een kijkje in de ziel van Lochem, maar ook in die van zichzelf. Illustratief is het portret van de oud-eigenaar van boekhandel Lovink: “Ik kijk echt enorm op tegen Boeije Jansen en vond het spannend om hem te portretteren. Dat is te zien aan de dunne lijntjes: ik heb hem heel voorzichtig getekend.”
Een paar bladzijdes verder zien we een groepje jongens onderuitgezakt in de kerkbanken zitten. Duidelijk is dat het bezoek aan de expositie met hun klas een verplicht nummer is voor de pubers, lacht Verburg. “Ze waren alleen geïnteresseerd in het doek met Muhammad Ali.” Dat maakt hij treffend zichtbaar door een lijnenspel tussen de jongens en de beeltenis van de bokser te creëren.

Bijzonder stadje

Zo loopt het ene portret via de soms abstracte associaties en gedachten van de kunstenaar over in de andere herkenbare beeltenis van een Lochemer. Het is voor de gelukkige geportretteerden niet mogelijk om hun eigen deel te verkrijgen. Wie de leporello ziet, snapt meteen waarom. Het is een eenheid, de portretten communiceren met elkaar. In tekst, kleur of compositie. Een bijzonder tijdsbeeld van een volgens Verburg bijzonder stadje.

Expositie
Een definitieve bestemming voor het kunstwerk is er nog niet. Voorlopig is de leporello nog van alle Lochemers. Zij kunnen zichzelf en hun plaatsgenoten op doordeweekse dagen ontmoeten in het gemeentehuis van maandag 16 mei tot en met vrijdag 8 juli.

Openingstijden
ma t/m wo: 9.00 – 17.00 uur
do: 9.00 – 20.00 uur
vr: 9.00 – 12.30 uur