Frits Wits stopt na 30 jaar bij Lochemse Beiaard

0
Frits Wits bij de trommel van de beiaard. Links is te zien dat in de trommel iemand zit om de pennen vast te zetten (foto: Hajo Kruijff)

LOCHEM – In de afgelopen 30 jaar beklom Lochemer Frits Wits minstens twee keer per jaar de toren van de Gudulakerk. Om de melodieën van het carillon ‘te versteken’. De laatste jaren deed hij dit samen met beiaardier Jan-Geert Heuvelman en Patrick Duis. Daarnaast was Wits al die tijd bestuurslid van de Vrienden van de Lochemse Beiaard, die inmiddels is opgegaan in de Stichting Gudula Cultureel. Aan beide activiteiten kwam vorige week woensdag een eind.

Wie als leek in gezelschap komt te verkeren van de ervaren rotten in het ‘beiaardvak’ krijgt te maken met het nodige jargon. De beiaard heeft een trommel en melodieën worden daarin ‘gestoken’. Het gaat om een groot formaat wasmachine trommel. “Ik pas daar in”, zegt Patrick Duits. Even later blijkt dat hij met die opmerking niet het formaat van de trommel wilde aangeven, maar dat hij er ook echt inkruipt.

Steken

Bij het versteken van de melodieën – voor elk kwartier eentje – zijn drie personen nodig. Jan-Geert Heuvelman concentreert zich op de noten en Frits Wits steekt een pen in het aangegeven gaatje in de trommel. Patrick Duits draait daar, aan de binnenkant van de trommel, een moer op.

Voor de duidelijkheid: het gaat om de geautomatiseerd melodieën die de beiaard speelt. Dat is elk kwartier een andere. Als de trommel in beweging komt, trekken de pinnen aan een draad dat is verbonden met een van de klokken van de beiaard. “Ik weet niks van muziek en kan geen noot lezen, dus ik steek de pen in het gaatje dat wordt aangegeven”, aldus Frits Wits.

Verzoekjes

De melodieën die telkens over Lochem worden uitgestrooid komen onder meer tot stand via ‘verzoeknummers’ van inwoners of bezoekers. Jan-Geert Heuvelman zegt: “Ik heb steeds een hele lijst met verzoekjes waar ik uit kan kiezen. De lijst wordt wel snel kleiner omdat lang niet alles geschikt is. Met name gecompliceerde popnummers zijn vaak niet haalbaar. Een melodie mag niet te veel lage tonen bevatten. Die klinken lang door. Dat vinden inwoners van de binnenstad niet fijn en de hoge tonen worden erdoor overstemd. En soms is er gewoon geen bladmuziek te vinden van een gevraagde melodie.

Als eerbetoon aan de vertrekkende Frits Wits is een van de vier melodieën van dit moment speciaal voor hem. Dat is ‘Blowing in the Wind’ van Bob Dylan. Omdat de melodieën twee keer per jaar worden vervangen, klinken ze allemaal zo’n 2.500 keer. De laatste elke dag om 20.45 uur. Want om 21.00 uur klinkt wat in de volksmond ‘de papklok’ heet. Daarna zwijgt het carillon tot de volgende ochtend.

Papklok

Het verhaal gaat dat de papklok was bedoeld als signaal voor de boeren die op het land werkten. Ten teken dat ze naar huis moesten: pap eten en naar bed. Mooi verhaal, maar ‘t klopt niet. Het signaal is pas bedacht toen het luiden van de klokken geautomatiseerd kon worden. Toen waren er ook al horloges.

Nog een weetje van de kenners, die wel teruggaat naar lang vervlogen tijden: Voordat de kerkklokken de tijd aangaven werd vroeger vaak een zogeheten ‘voorslag’ gegeven. Als signaal voor iedereen die wilde weten hoe laat het was: ‘Let op: de klok gaat zo de tijd aangeven, dus je moet tellen!’

Concerten

Frits Wits was de afgelopen jaren vaak op vrijdagavond op de Kleine Markt te vinden om programma’s uit te delen van de beiaardconcerten die in de zomermaanden regelmatig worden gehouden. Toeristen vinden dat prachtig, net als de bespelingen van Jan-Geert Heuvelman op de woensdagochtend. Hij is tegenwoordig in actie te zien op een beeldscherm dat aan de voet van de toren wordt geplaatst. Marlies Gommers van de Stichting Gudula Cultureel zegt: “Vooral bezoekers voor wie het de eerste kennismaking met een beiaard is, staan vaak met open mond te kijken.”

Een kijkje nemen bij het stokkenklavier, hoog in de toren, is in overleg ook mogelijk. Ook schoolklassen uit Lochem bezoeken de toren regelmatig. Op YouTube staat een video waarop onder meer Frits Wits uitleg geeft aan kinderen.

Samenspel

Vooruitkijkend meldt Geert-Jan Heuvelman dat volgend jaar weer beiaardconcerten worden gehouden, met onder meer blazers die op de trans van de toren samenspelen met de beiaard. Een grote wens is de aanschaf van een geluidsinstallatie die het mogelijk maakt om de mensen op de (Kleine) Markt te laten genieten van een concert van de beiaard met bijvoorbeeld een piano of ander instrument. Een elektrische piano wel te verstaan, ook al wordt ook dat nog een flinke klus om die boven in de toren te krijgen.

Frits Wits (foto: Hajo Kruijff)